Βουτιές στα θολά νερά

Η ημιμάθεια κυριαρχεί. Καθορίζει τη δυνατότητα ή την αδυναμία συνεννόησης, γιατί βέβαια επικοινωνείς με δυσκολία όταν ο συνομιλητής σου έχει εσφαλμένη ή ατελή αντίληψη των όρων που χρησιμοποιούνται στη συζήτηση. Παραπέρα δε, πράγμα συνηθέστατο στη χώρα μας και στην εποχή μας, είναι και περήφανος για όσα δεν ξέρει ή έχει μάθει λάθος.
Οι ημιμαθείς θριαμβεύουν στην εποχή μας, κυριαρχούν στα πανεπιστήμια, στη δημοσιογραφία και κυρίως στην πολιτική. Η χυδαία χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας με την επιβολή σύντομων ανταλλαγών – 140 χαρακτήρες είναι το όριο ενός tweet – διευκολύνει την εξάπλωση και διαιώνιση του είδους. Ζούμε πια στο βασίλειο της «ατάκας» και της «κόντρας», όπως λένε από το πρωί μέχρι το βράδυ οι φωστήρες των Μέσων Ενημέρωσης.

Στο μεγάλο αμφιθέατρο της Σορβόννης, ως μέλος της επιτροπής κατάληψης, είχα παρακολουθήσει την αυτοκριτική του μεγάλου φιλόσοφου της εποχής μας Ζαν-Πολ Σαρτρ. Αρτι αφιχθείς από την Ελλάδα δικηγόρος, τροτσκιστικών φρονημάτων, τον εγκαλούσε για την αδιαφορία του απέναντι στην απριλιανή δικτατορία. Ο ταλαίπωρος Σαρτρ, με σκυμμένο το κεφάλι, ομολογούσε την ενοχή του και υποσχόταν ότι στο μέλλον θα μελετούσε πιο προσεκτικά το έργο του Προέδρου Μάο. Τελικά τη γλίτωσε σχετικά φθηνά. Δεν του φόρεσαν σκούφο με αφτιά γαϊδάρου ούτε του κρέμασαν πινακίδα, όπου θα ήταν δυνατόν να τον αποκαλέσουν «προδότη» και «εχθρό του λαού».

Πού να φανταστεί τότε ο κακομοίρης ο Σαρτρ τι θα πάθαινε μετά την πτώση της δικτατορίας. Κάποιος από τους εκκολαπτόμενους μέσα στις ιδιόμορφες συνθήκες της Μεταπολίτευσης «αριστερόφρων διανοούμενος» διάβασε κάπου ότι ο Σαρτρ είχε πει: «Ο εχθρός είναι ο άλλος». Ηταν ημιμαθής και επιπόλαιος, όπως ήταν κατά κανόνα η διανόηση αυτού του χώρου και αυτής της εποχής. Μπορεί να είχε διαβάσει κάνα δύο λογοτεχνικά του Σαρτρ, όπως το «Κεκλεισμένων των θυρών» ή «Τα βρώμικα χέρια», αλλά βέβαια δεν είχε ποτέ πιάσει στα χέρια του «Το είναι και το μηδέν» (L’ etre et le neant) που είχε μεταφραστεί στα ελληνικά ή το «La critique de la raison dialectique» που δεν είχε μεταφραστεί. Η ατάκα ήταν συμπαθητική, εκατοντάδες ημιμαθείς από τότε την κατάλαβαν ως εκεί που πήγαινε το μυαλό τους και την εφάρμοσαν αναγράφοντάς την σε άρθρα, σε πολιτικούς λόγους και επαναλαμβάνοντάς τη σε ραδιόφωνα και τηλεοράσεις κατά κόρον.

«Ο εχθρός είναι ο άλλος», δηλαδή αυτός που σε ενοχλεί, αυτός που κάνει θόρυβο, που δεν συμφωνεί μαζί σου και άλλες τέτοιες παρλαπίπες χρόνια τώρα αναπτύσσονται χωρίς κανένας ποτέ από όσους τις επαναλαμβάνουν να τιμωρηθεί και να γελοιοποιηθεί.

Γιατί ο Σαρτρ, φίλοι μου, στην προσπάθειά του, γιγαντιαία πράγματι, να διακρίνει την ύπαρξη (existence) και την ουσία (essence) εννοούσε ότι ο άλλος με το βλέμμα του σε καθορίζει στον βαθμό που εσύ λαμβάνεις υπόψη σου αυτό το βλέμμα και επομένως σου αφαιρεί κάτι από την ελευθερία επιλογής της δράσης που είναι δικαίωμά σου· περιορίζεται έτσι η υπαρξιακή σου ελευθερία αυτοκαθορισμού.

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης έφυγε κυνηγημένος από την Ελλάδα, μετά την απελευθέρωση από τα χιτλερικά στρατεύματα. Ο Κορνήλιος ήταν τροτσκιστής, είχε ήδη με την ομάδα του προσχωρήσει στην τροτσκιστική ομάδα του Στίνα. Το ΚΚΕ είχε αποφασίσει την εκτέλεσή του. Για να μην τον σκοτώσουν σαν το σκυλί, όπως είχε γίνει με τον Μαλτέζο που μερικούς μήνες πριν τον σκότωσε η διαβόητη ΟΠΛΑ Παγκρατίου στο Ζάππειο, έσπευσε να επιβιβαστεί στο περίφημο «Ματαροά» το οποίο από τον Πειραιά κατέπλευσε στη Μασσαλία κουβαλώντας ως κιβωτός την αφρόκρεμα της νεανικής ελληνικής διανόησης της εποχής.

Πάνω στο πλοίο ο Καστοριάδης ήταν απομονωμένος. Οταν έφθασαν αισθανόταν κοντύτερα σε αυτούς που μπορούσαν να τον προστατεύσουν και να τον βοηθήσουν. Δούλεψε για πολλά χρόνια στον ΟΟΣΑ, αυτό το άντρο του παγκόσμιου καπιταλισμού, και εκεί τον γνώρισα και εγώ. Η επαναστατική του δράση ήταν έντονα αντισοβιετική όταν πήγα με μία γαλλική υποτροφία και εγώ στο Παρίσι, πολλά χρόνια αργότερα, και πήγα να τον δω με μία συστατική επιστολή μιας φίλης του. Εγώ ήμουν τότε στέλεχος του παράνομου ΚΚΕ και μου είχε ομολογήσει ενώ έπινα το πανάκριβο ουίσκι του και κάπνιζα τα πούρα του ότι ίσως ήμουν ο μόνος σταλινικός με τον οποίο είχε την ευχέρεια να συζητά.

Το 1948 εγκαταλείπει σιγά-σιγά τον τροτσκισμό και μαζί με τον Κλοντ Ρεφόρ ιδρύουν την ομάδα Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα. Εκδίδουν και περιοδικό με το ίδιο όνομα.

Είδα στις φωτογραφίες από το συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ τρεις-τέσσερις νεαρούς να κολλάνε δίπλα στο βήμα που τίμησε με την παρουσία του ο Τσίπρας ένα πολύχρωμο πανό όπου ήταν γραμμένο αυτό το σύνθημα (Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα). Δεν ξέρω βέβαια αν οι νεανίες γνώριζαν καν την ύπαρξη του Κορνήλιου Καστοριάδη. Μπορεί να νόμιζαν ότι εφευρέτης της ατάκας ήταν ο Τσίπρας, που είχε ήδη κακοποιήσει το νόημα της φράσης δύο ή τρεις φορές.

Ο Καστοριάδης, στα πρόθυρα της αποδέσμευσής του από τον Μαρξισμό και της στροφής του προς την ψυχανάλυση, που ολοκληρώνεται με το έξοχο έργο του «Φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας», έθετε το ερώτημα αν το καθεστώς της Σοβιετικής Ενωσης, «ο γραφειοκρατικός καπιταλισμός», όπως το ονόμαζε, είναι σοσιαλισμός ή απλώς μία μορφή βαρβαρότητας: «Ενα καθεστώς εκμετάλλευσης και καταπίεσης, όπου μία νέα κυρίαρχη τάξη, η γραφειοκρατία, σχηματίστηκε γύρω από το Κομμουνιστικό Κόμμα». Ο κακομοίρης και ημιμαθής Τσίπρας προφανώς θεωρεί ότι ο Καστοριάδης στις επάλξεις της επανάστασης, στις ίδιες με αυτόν επάλξεις επαναστατικού χαβαλέ καλούσε τους αναγνώστες του να πάρουν θέση.

Βαρβαρότητα; Ασφαλώς βαρβαρότητα. Χίλιες φορές βαρβαρότητα.

Πηγή: ΤΟΒΗΜΑ