Η αυτοκρατορία νεκραναστήθηκε
Οι αυτοκρατορίες είναι μεγάλες πολυεθνικές οντότητες, που στηρίζονται στη στρατιωτική βία, στην οικονομική και εμπορική δύναμη και στην πολιτιστική επιρροή. Δεν είναι αιώνιες. Συνήθως διαλύονται στα εξ ων συνετέθησαν. Είναι πολύ δύσκολο, όμως, να εξαφανιστούν. Στις πρωτεύουσες των αυτοκρατοριών διατηρείται άσβεστη η μνήμη τους και διαιωνίζεται, όχι μόνο με μνημεία αλλά και με έναν τρόπο σκέψης και μελέτης του παρελθόντος, που οδηγεί στη διαμόρφωση μίας νέας ελίτ.
Όταν ως υπουργός εξωτερικών, που ασκούσε την προεδρία της τότε ΕΟΚ, διηύθυνα τις διαπραγματεύσεις με την Ισπανία και την Πορτογαλία, που ήθελαν να μπούνε στην Ευρώπη, το διαπίστωσα αυτό με πολλούς τρόπους. Λισσαβώνα και Μαδρίτη είχαν όλα τα χαρακτηριστικά μιας ξεπεσμένης αυτοκρατορίας. Το κατά κεφαλήν εισόδημα της Ελλάδας ήταν ελάχιστα μεγαλύτερο από αυτό της Ισπανίας και αισθητά ανώτερο από της Πορτογαλίας. Όμως και οι πρωτεύουσες και η ύπαιθρος χώρα ήταν σημαδεμένες από τα κατάλοιπα μιας αυτοκρατορικής περιπέτειας αποικισμού, κυρίως στην Αμερική και η Αθήνα, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των Βαυαρών νεορομαντικών, θύμιζε δίπλα τους το αρβανιτοχώρι, που ήταν μερικές δεκάδες χρόνια πριν. Η δημόσιά τους διοίκηση, η σχέση τους με την παγκόσμια αγορά ήταν τελείως διαφορετική από τη δικιά μας. Έτσι και η Τουρκία. Εκληρονόμησε στην πραγματικότητα το Βυζάντιο. Ενώ η επικρατούσα γλώσσα, ο ήλιος, η σχέση με τη φύση διαμόρφωναν πλαίσιο για την ενσωμάτωση της βυζαντινής παράδοσης στο δικό μας παρελθόν, στην πραγματικότητα ιστορικά κτίρια, νομικό πλαίσιο, διοίκηση, ακόμα και η σχέση της θρησκείας και κράτους από το Βυζάντιο πέρασε στους Οθωμανούς αφέντες, οι οποίοι βλέποντας την ωφέλεια, που μπορούσε να προκύψει, εθίστηκαν στη διαδοχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Έτσι, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει ότι κατά καιρούς εμφανίζεται ένας Πρωθυπουργός ή κάποιος άλλος υψηλά ιστάμενος στην Τουρκία και θυμίζει αυτόν τον ομφάλιο λώρο, που οι Τούρκοι τουλάχιστον, δε διανοήθηκαν ποτέ να αποκόψουν. Η μια από τις επίσημες θεωρίες των Τούρκων, που ανασύρουν οι στρατιωτικοί τους ή ορισμένοι πολιτικοί είναι ότι η κυριαρχία, που ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, έχει περάσει στο τουρκικό κράτος. Όσα όμως εδάφη, κατά τους θεωρητικούς αυτούς, περιβάλλονται πανταχόθεν από θάλασσα (οι διαβόητοι «γεωγραφικοί σχηματισμοί», που ενοποιούν βραχονησίδες και κατοικημένα νησιά) ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, σήμερα ανήκουν στο τουρκικό κράτος, που είναι ο διάδοχός της. Εξαιρείται – λένε οι Τούρκοι – ότι ρητά αναφέρεται σε κείμενο συνθήκης ως παραχωρηθέν έδαφος σε άλλη χώρα, άρα και στην Ελλάδα.
Γενεές Τούρκων πολιτικών και στελεχών της κρατικής μηχανής έχουν διαπαιδαγωγηθεί με αυτές τις θεωρίες. Για να γίνει κατανοητό τι σημαίνει αυτός ο τρόπος σκέψης ας υποθέσουμε ότι θα υπήρχε ελληνική κυβέρνηση, που θα είχε την αφροσύνη να δεχθεί μια διμερή συντεταγμένη διαπραγμάτευση χωρίς αναφορά στους γενικά ισχύοντες κανόνες δικαίου, όπως το δίκαιο της θαλάσσης. Οι Τούρκοι διαπραγματευτές θα έλεγαν τότε: «3570 γεωγραφικοί σχηματισμοί, που υπάρχουν στο Αιγαίο, μας ανήκουν. Σας εγκαταλείπουμε ως ένδειξη καλής θέλησης 3500. Ας δεχθείτε τώρα ότι υπάρχει θέμα κυριαρχίας για τους 70 που απομένουν και ελάτε να το συζητήσουμε». Φανταστείτε να πρέπει να υποστηρίξεις τη σύνθετη και νομική επιχειρηματολογία με βάση την οποία αυτό το απλοϊκό τέχνασμα πρέπει να πάει στα σκουπίδια. Όχι μόνο οι κακοπροαίρετοι «σύμμαχοί» μας αλλά και πολλοί καλοπροαίρετοι θα επαινούσαν τη γενναιοδωρία των Τούρκων και θα θεωρούσαν δυστροπία από την πλευρά μας την αμφισβήτηση της όλης προσέγγισης.
Είχα αναλύσει σε άλλο άρθρο μου – πριν από το τουρκικό πραξικόπημα – πως ο Ερντογάν προωθεί βαθμιαία την υποκατάσταση του Κεμάλ και τη σύγχυση πολιτικής και θρησκευτικής ιδιότητας του ηγέτη. Πως δηλαδή προωθεί την επανίδρυση του χαλιφάτου.
Αυτό που μας συνέβη στο τελευταίο πραξικόπημα είναι ότι χειρότερο μπορούσε να φανταστεί κανείς. Γιατί ένα θρησκευτικό λαϊκό κίνημα, που στηρίζει τον Ερντογάν απέκτησε ηγέτη και ταυτόχρονα επετεύχθη η εκκαθάριση της κεμαλικής ηγεσίας, που με τόσους κόπους είχε δημιουργηθεί στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις. Εθνικισμός και ισλαμισμός ενώθηκαν στην Τουρκία και αποτελούν θανάσιμο κίνδυνο για την εθνική μας ανεξαρτησία και την παγκόσμια ειρήνη.
Ας ξυπνήσουν επιτέλους από το λήθαργό τους οι κυβερνώντες. Ας αφήσουν τα κανάλια να λειτουργήσουν ελεύθερα με όρους ιδιωτικής επιχείρησης. Ας αφήσουν την καταρράκωση της δικαιοσύνης και την προσπάθεια οικειοποίησής της. Ούτως ή άλλως είναι πολύ μικροί για τέτοια παιχνίδια ενηλίκων. Και η αντιπολίτευση ας κοιτάξει έγκαιρα, με μια κυβέρνηση που θα περιλαμβάνει όλες τις δυνάμεις που υπερασπίζονται τον δυτικό και ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας, να αποτρέψουν το νέο κίνδυνο αποσταθεροποίησης, που αντιπροσωπεύει η σημερινή τουρκική ηγεσία.
